Gıda Ambalajlarında Migrasyon Limitleri ve Diğer Kritik Parametreler

Migrasyon kavramı, ‘belirli koşullar’ altında ambalaj malzemesinin üretiminde kullanılan kimyasal maddelerin temasta bulunduğu gıda maddesi ile etkileşerek gıdaya göç etmesi ya da transferidir. Belirli koşulları etkileyen dört temel faktör vardır. Bunlar; gıdanın yapısı, temas süresi, temas sıcaklığı, ambalajın yapısı ve içeriğinde kullanılan maddelerin miktarıdır.

Migrasyon, temas süresinin, sıcaklığın, yüzey alanının, ambalaj malzemesinde bulunan kimyasal maddenin ve gıda bileşiminde bulunan asit, alkol, yağ gibi bileşenlerin miktarının, artmasıyla artar.

Ambalaj malzemesinde bulunan yüksek molekül ağırlıklı maddelerin artması, doğrudan olmayan temas, koruma katmanının varlığı ve düşük geçirgenlikli veya inert ambalaj malzemesiyle de migrasyon azalır.

Tüketici sağlığını korumak ve gıda maddelerine migrasyon ile herhangi bir kirliliğin gelmesini engellemek için plastik malzemeler ile ilgili iki tip migrasyon limiti oluşturulmuştur.

Toplam Migrasyon Limiti (TLM): Madde veya malzemeden gıda benzerine geçen uçucu olmayan maddelerin izin verilen maksimum miktarıdır.

Plastik madde ve malzemelerin bileşenlerinin gıda benzerlerine geçişi, gıda ile temas eden yüzeyin her desimetrekaresi için 10 miligramı (10 mg/dm2) geçemez. Yani toplam migrasyon limiti 10mg/dm2’dir.

Küçük çocuk veya bebek gıdalarıyla temas eden veya temas etmesi öngörülen madde ve malzemelerde toplam migrasyon limiti 60 mg/kg’ı geçemez.

Yasal Dayanak: Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği (Tebliğ No:2019/44) Madde-8

1/11/2007 tarihli ve 26687 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Bebek ve Küçük Çocuk Ek Gıdaları Tebliği (Tebliğ̆ No: 2007/50)

2/7/2019 tarihli ve 30819 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Bebek Formülleri ve Devam Formülleri Tebliği (Tebliğ̆ No: 2019/14)

Spesifik Migrasyon Limiti (SML): Madde veya malzemeden gıdaya veya gıda benzerine geçen belirli bir maddenin izin verilen maksimum miktarıdır.

Spesifik migrasyon limitleri, gıdanın her kilogramı için miligram madde (mg/kg) olarak ifade edilir. Özel bir madde veya madde grubu için belirlenmiş bir tespit limiti bulunmuyorsa tespit limiti 0,01 mg/kg olarak uygulanır.

Plastik madde ve malzemelerden aşağıda belirtilen maddeler burada verilen spesifik migrasyon limitlerini aşacak miktarda açığa çıkmayacaktır. (Yasal Dayanak: Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği (Tebliğ No:2019/44) Ek-2

Madde	SML (MG/KG) gıda ya da gıda benzeri
Alüminyum	1
Baryum	1
Kobalt	0,05
Bakır	5
Demir	48
Lityum	0,6
Mangan	0,6
Nikel	0,02
Çinko	5

 

Migrasyon testinde önemli olan parametreler;

1. Test Süre ve Sıcaklığının Seçilmesi:

Spesifik bir dolum sıcaklığı yok ise en zorlayıcı koşullar seçilir. Test Süresi ve sıcaklık detayları Yasal Dayanak: Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği (Tebliğ No:2019/44) EK-4’ün ikinci ve üçüncü bölümlerinde anlatılmıştır.

2. Malzemenin Teste Tabi Tutulacağı Yüzey:

Gıda ile gerçekten temas eden yüzeyi teste tabi tutulması. Örneğin preform malzemenin dolum öncesi şişirildikten sonraki hali ile migrasyon testi yapılması.

3. Gıda Benzerinin Seçilmesi:

3.1 Gıda benzerlerinin Listesine aşağıda ulaşabilirsiniz. (Yasal Dayanak: Gıda Maddeleri yerine kullanılacak gıda benzerlerinin tablosunun detayı Gıda Maddeleri ile Temasta Bulunan Plastik Madde ve Malzemelerin Bileşenlerinin Migrasyon Testinde Kullanılan Gıda Benzleri Listesi Tebliğ Tablo-1)

Gıda Benzeri	Kısaltma	Hangi Özellikteki Gıdalar İçin Kullanılır
%10’luk Etil Alkol Çözeltisi (hacim/hacim)	Gıda Benzeri A	Hidrofilik özelliğe sahip gıdalar için kullanılır.
%3’luk Asetik Asit Çözeltisi (Ağırlık/Hacim)	Gıda Benzeri B	pH değeri 4,5’ten küçük gıdalar için kullanılır.
%20’luk Etil Alkol Çözeltisi (hacim/hacim)	Gıda Benzeri C	Alkol içeriği %20’ye kadar olan gıdalar ve gıdayı daha lipofilik hale getiren miktarda organik bileşen içeren gıdalar için kullanılır
%50’luk Etil Alkol Çözeltisi (hacim/hacim)	Gıda Benzeri D1	Alkol içeriği %20’nin üzerinde olan gıdalar ve su içinde yağ emülsiyonları için kullanılır.
Sabunlaşmayan madde miktarı %1’den az olan herhangi bir bitkisel yağ	Gıda Benzeri D2	Yüzeylerinde serbest yağ içeren gıdalar için kullanılır.
Poli(2,6-difenil-p-fenilen oksit)	Gıda Benzeri E	Kuru gıdalar için spesifik migrasyon testinde kullanılır

 

3.2 Gıda Maddeleri yerine kullanılacak gıda benzerlerinin tablosunun detayı Gıda Maddeleri ile Temasta Bulunan Plastik Madde ve Malzemelerin Bileşenlerinin Migrasyon Testinde Kullanılan Gıda Benzleri Listesi Tebliği Tablo-2’de detaylandırılmıştır.

3.3 Toplam migrasyon limiti ile uygunluğun belirlenmesi için kullanılması gereken gıda benzerleri aşağıda listelenmiştir. (Yasal Dayanak: Gıda Maddeleri yerine kullanılacak gıda benzerlerinin tablosunun detayı Gıda Maddeleri ile Temasta Bulunan Plastik Madde ve Malzemelerin Bileşenlerinin Migrasyon Testinde Kullanılan Gıda Benzleri Listesi Tebliğ     Tablo-3)

Gıdalar	Analizin Gerçekleştirileceği Gıda Benzerleri
Tüm gıdalar	1.Distile ya da eşdeğer nitelikteki su ya da Gıda Benzeri A 2. Gıda Benzeri B 3.Gıda Benzeri D2
Asitli gıdalar dışındaki tüm gıdalar	1.Distile ya da eşdeğer nitelikteki su ya da Gıda Benzeri A 2. Gıda Benzeri D2
Sulu ve alkollü tüm gıda kategorileri ve süt ürünleri pH≥4,5	Gıda Benzeri D1
Sulu ve alkollü tüm gıda kategorileri ve süt ürünleri pH˂4,5	1.Gıda Benzeri D1 2.Gıda Benzeri B
Sulu tüm gıdalar ve alkol içeriği %20’ye kadar olan alkollü gıdalar	Gıda Benzeri C
Sulu ve asidik tüm gıdalar ve alkol içeriği %20’ye kadar olan alkollü gıdalar	1.Gıda Benzeri C 2.Gıda Benzeri B

 

4. Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemelerde Kullanılacak Boyar Maddeler

Gıda ile temas eden plastik madde ve malzemelerde kullanılacak boyar maddeler Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği (Tebliğ No:2019/44) Ek-6’da detaylandırılmıştır.

Gıda ile temas eden plastik madde ve malzemelerde kullanılacak boyar maddeler gıdaya geçmeyecek ve toksik içermeyecek şekilde olmalıdır.

Boyar maddeler yüksek saflık gösterir ve aşağıda ki esaslara uygun olur.

• Boyar maddenin içinde bulunan metal ve metaloidlerin 0,1 M HCI’de çözünen miktarı aşağıdaki tabloya olur.

Metal/Metaloid	Miktar (en çok)
Kurşun	%0,01
Arsenik	%0,01
Krom	%0,1
Antimon	%0,05
Civa	%0,05
Kadmiyum	%0,01
Selenyum	%0,01
Baryum	%0,01

• 1 M HCI’de çözünen ve anilin cinsinden hesaplanan boyar maddedeki sülfonlanmamış primer aromatik amin miktarı 500 mg/kg’ı aşamaz. Benzidin, betanaftilamin ve 4-aminobifenilin her biri ya da bunların toplamı 10 mg/kg’ı geçemez
• Anilin sülfonik asit cinsinden hesaplanan boyar maddedeki toplam sülfonlanmış aromatik amin miktarı 500 mg/kg’ı geçemez
• Karbon siyahının toluen ekstraktı en çok % 0,15 olur.
• Dekaklorobifenil cinsinden hesaplanan ekstrakte edilebilen fenillerin miktarı 25 mg/kg’ı geçemez

 

Plastik Madde ve Malzemeler Haricinde ki Ambalaj Malzemeleri ile ilgili Parametreler

Gıda ile Temas Eden Kâğıt Esaslı Madde ve Malzemeler

Kâğıt esaslı madde ve malzemeler için Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği (Tebliğ No:2019/44) Ek-3’de özel koşullar detaylandırılmıştır.

• Kâğıt, karton oluklu mukavva ve benzeri kâğıt esaslı madde ve malzemelerden gıdaya boyar madde geçişi olmaz.
• Gıda ile temas amacı ile üretilmemiş basılı ve yazılı kağıtlar ve yeniden işlenmiş kağıtlar, gıda ile temas etmek üzere kullanılamaz. Ancak yumurta ve meyve sebze viyollerinin üretimde, iyi üretim uygulamaları çerçevesinde ve gıda ile temas eden kâğıt esaslı madde ve malzemelerin bileşiminde bulunabilecek maddelere ilişkin kısıtlamalara uygun olarak üretilmeleri koşulu ile yeniden işlenmiş kağıt kullanılabilir.
• Gıda ile temas eden kâğıt esaslı madde ve malzemelerin bileşiminde bulunabilecek maddelere ilişkin kısıtlamalar aşağıda ki tablo da detaylandırılmıştır.

Madde	Maksimum Limit
Arsenik	2 mg/kg
Klorür	%0,2
Poliklorbifenil	2 mg/kg
Formaldehit	15 mg/kg
Kurşun	0,003 mg/dm2
Kadmiyum	0,002 mg/dm2
Civa	0,002 mg/dm2
Pentaklorofenol*	0,15 mg/kg

 

Gıda ile Temas Eden Metal Esaslı Madde ve Malzemeler

Metal esaslı madde ve malzemeler ile ilgili detaylar Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği (Tebliğ No:2019/44) Ek-4’de detaylandırılmıştır.

• Gıda ile temas eden paslanmaz çelik dışındaki metal esaslı malzemeler gıdanın özelliğine göre kalay, krom, krom oksit, emaye, seramik esaslı malzemeler, lak, plastik veya gıda ile temasa uygun bir kaplama ile kaplanır.

• Metal esaslı malzemelerin gıda ile temas eden yüzey kaplamasındaki kalay miktarı en az 2,3 g/m2, krom miktarı en az 50 mg/m2 ve krom oksit miktarı en az 7 mg/m2 olur.
• Metalik kaplama maddelerinin bileşiminde; antimon %0,05’ten, kadmiyum % 0,001’den, arsenik %0,03’ten, kurşun %0,05’ten fazla olamaz.
• Gıda ile temas eden alüminyum ve alüminyum alaşımı madde ve malzemelerden gıdaya geçen alüminyum miktarı en fazla 5 mg/kg gıda olacaktır.
• Gıda ile temas eden kaplamasız alüminyum ve alüminyum alaşım madde ve malzemelerin etiketlerinde 13 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendinin (2) numaralı alt bendi gereğince; ‘asidik (pH <4,5), bazik (pH> 8,5) ve tuz içeriği %3,5 NaCl’den fazla olan gıdaların depolanması, pişirilmesi ya da işlenmesi için kullanmayınız’ veya ‘sadece buzdolabı koşullarında muhafaza için kullanınız’ ifadelerine yer verilir.
• Alüminyum folyolarda, alüminyum tüplerde ve tek kullanımlık alüminyum kaplarda alüminyum miktarı en az %99 olur. Alüminyum alaşımlarından üretilen ürünlerde bu koşul aranmaz.
• Metal ambalaj kapaklarında kullanılacak contalar, kapak kenarına homojen bir şekilde dağılır, kopma yapmaz ve ısıl işlemlere uygun olur. Plastik contaların özellikleri gıda ile temas eden plastik madde ve malzemelerin özelliklerini sağlar.
• Çinko ve çinko ile galvanize edilmiş madde ve malzemeler asitli gıdalar ve alkollü içkiler için kullanılamaz. Ayrıca bu madde ve malzemelerin etiketlerinde ‘asitli gıdalar ve alkollü içkiler için kullanılmaz’ ifadesine yer verilir

 

Gıda ile Temas Eden Cam Esaslı Madde ve Malzemeler

Cam esaslı madde ve malzemeler ile ilgili detaylar Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği (Tebliğ No:2019/44) Ek-5’de detaylandırılmıştır.

• Ani sıcaklık değişimine dayanım dereceleri en az 42° C olur.
• İç basınç değerleri aşağıdaki tabloya uygun olur.
• Gıda ile temas eden cam esaslı malzemelerin içindeki ürüne bağlı olarak meydana gelebilecek basınç dikkate alınarak, dolum sırasında tekniğine uygun tepe boşluğu bırakılır.

Cam Şişe Türü	İç Basınç Dayanımı, en az (kg/cm2)
Bira şişeleri	12 (tekrar kullanımı olan)	10 (tekrarlı kullanım olmayan)
Meşrubat Şişeleri	16 (tekrar kullanımı olan)	10 (tekrarlı kullanım olmayan)
Doğal mineralli su, meyve suyu şişeleri	10

Hazırlayan: Sibel Taşhan Yurtseven